viernes, 31 de agosto de 2007

domingo, 26 de agosto de 2007

O linze iberico




O linze iberico ye un felín endemico d’a peninsula iberica que tien l’argüello d’estar o felín más menazau d’o mundo.
Abitó toda la peninsula iberica dend’os Perinés ( an se entrefila que podió abitar chunto a o linze euroasiatico ) dica Cadiz. Manimenos en o S. XX comenzipió una rapeda disparixión por causas antropolochicas ( tanto dreitas como indireutas ) As suyas poblazións son pequeñas y son isoladas.
A suya situazión tan cretica ha feito que se aigan preniu bellas midas de proteuzión muito drasticas tal como o perpago d’a construzión d’una autopista entre Toledo y Cordoba.

FESIONOMÍA Y FESIOLOCHÍA

Ye un felín d’aspeuto lambreño, con garras largas y una coda curta con un morrollo negro en a estrimera que gosa mantener quillau mobiendo-lo en momens de pegliro u azitanzia.
As suyas carauteristicas orellas punchigudas son rematadas en un pinzel de pels negros rixius. Tamién son carauteristicas as pulseras que penchan d’os suyos caxos y que aumentan de grandaria china chana con a edat.

A suya grandaria ye muito más chicota que no a d’o linze euroasiático. Carauterística que truxan cuasi toz os animals ibericos comparando-los con as espezies d’o norte d’Europa.
A suya epoca de climen ye entre marzo y abril
A suya chestazión dura bels dos meses naxiendo 1 u 2 mixíns
Son animals territorials, ye dezir, que amugan un territorio que les pertoca y dengún exemplar d’o mismo sexo puede bi estar.
O linze ye fértil dend’o primer ibierno encara que només puede copular en que poseye un territorio.
Bibe bellas 14 añadas.
Se alimenta alazetalmén de coniellos encara que de cabo ta cuan gosa cazar atros animals más que más en ibierno cuan no bi ha prou de coniellos.

HABITAT

O linze iberico se troba en bosques y matigueros mediterranios an troba cubillar y en feneros ubiertos an caza coniellos. Ye desasentau en puestos an no bi ha coniellos como cautibos o plantazions d’espezies esoticas como l’eucalipto.
En 2006 os unicos nuclios con presenzia segura d’a especie se limitan a Sierra Morena, mesmamén en os Parques Naturals de Sierra de Ándujar y Cardeña y Montoro, y o Parque nacional de Doñana y a suya redolada. También bi’n ha en as sierras de Toledo, o sur de Madrid y en o Algarbe en Portugal..

CAUSAS D’A SUYA DISAPARIXIÓN

A principal causa d’a suya disparixión ye a fuerte baxada d’a poblazión d’a suya alazetal fuen d’alimentazión, o coniello, debiu a l’introduzión de coniellos americans que lebaban con els a malotía d’a mixomatosis que en os años 50 fazió que o 80% morisen. Ista malotía cal chuntar-la con o NHV (neumonía hemorrágica vírica).

Atra d’as causas ye a manca de territorios ta que pueda lebar una vida seguntes a suya natura. A caza zinechética que muga grans terrenos, a construzión de carreteras ( cal parar cuenta as pilladas con os autos) Tot isto fa que as poblazións de linzes se isolen, que no tiengan contauto con atrás poblazións con a perda de dibersidat chenética que isto rebaila.

Os lazos y trampas de caza tamién son un gran problema ta iste felín.

MIDAS A PRENER

En 1999 se creyó a “Estrategia nacional para la conservación del lince ibérico en España” que ye enfocada en dos bías:

-Cría en cautibidat, que se reyaliza en o zoolochico de Xerez d’a muga.
-Restaurar y protexer l’habitat natural d’o linze. Prener midas ta que aumente a poblazión de coniellos salbachíns y reduzir l’isolamiento d’as poblazións.

Istas midas cambean adautando-se a las nezesidaz d’as diferéns poblazións.
En o Parque natural de Doñana entre atrás midas destacan istas:

-Chestazión zinechética alcorde a os intrés d’o linze, como achiquir a poblazión d’herbiboros que compiten en alimentazión con o coniello.
-Biedadura d’a caza de coniellos en os puestos an abiten linzes.
-Control d’atros predadors d’o coniello.

También se son creyaus bellas fundacions que menan proyeutos como o “Proyecto lince” que preba de amillorar a situazión d’o linze en a Sierra de Gata entre Cázeres y Salamanca chunto a la muga con Portugal.

viernes, 17 de agosto de 2007

domingo, 12 de agosto de 2007

O candrexo común de río





Iste animalet ye un crustazio d’auguas continentals. O de mayor grandaria d’Europa. Yera muito común en Aragón ( y en toda España) dica finals d’os 70’ d’o pasau sieglo.
A suya rapeda disparixión penada dend’alabez ye debida a bels fautors d’orichen antropolochico.
En Aragón tien l’estatus de especie en periglo d’estinzión. ( Bi’n ha 4: periglo d’estinzión; sensible a l’alticamada d’o suyo habitat; nafrable y d’intrés especial. En una atra dentrada esplicaré as diferenzias entre un y unatro)

FESIONOMÍA Y FESIOLOCHÍA
- 11 zm de largaria y 80 gr. de peso
-Capeza muito ampla y anteras largas.
-Pinzas grans comparando-las con a grandaria d'o candrexo.
-Color marron-berda
-A suya copula acayece entre otubre-nobiembre y a misa de dica 160 güegos ,que la fembra alza baixo a suya pancha ( en os suyos pleopodos) , acayece a los 10-15 diyas produzindo-se a eclosión en primabera.
-Mincha matiera organica animal y bechetal d’o leito d’o río amás de macroimbertebraus y mesmo fizons de peixes y sagallóns d’anfibios.
Por o feito de michar a matiera organica se le clama o “baleyador d’o río” funzión asabelo importán en o ecosistema acuatico.
-Os chóbens penan bellas mudas en os primers meses d’a suya vida, y os crexius en penan bels 2 a l’añada.

HABITAT

-As suyas poblazions se mantienen soladas en os cobaltos d’os ríos de toda la peninsula encara que’n prefieran os d’o norte. Puestos d’auguas frescas, sin contaminazión y con matiera organica.

CAUSAS D’A SUYA DISPARIXIÓN

-Introduzión d’o candrexo royo americán (Procambarus clarkii) que amás d’o suyo foriconismo, iste lo esplaza ya que tien prauticamén o mesmo nicho ecolochico ( a mesma alimentación, mesmo puesto an bibir, etz)
-Acomananza d’a postema u la tamién clamada afanomicosis. Malotía producida por o fongo Aphanomyces astaci que estió ficau en a peninsula por o candrexo royo americán.
-Esferra d’o suyo habitat, contaminazión d’as auguas
-Pesca escesiba.

MIDAS A PRENER

Ta prebar de soluzionar os poblemas anteriors se han priso as siguiéns autuazións:

-Biedadura de treslau de candrexos aloctonos (no pas autoctonos) en bibo.
-Biedadura de cautura.
-Reproduzión en cautibidat.
-Reforzamién
-Proteuzión d’os ecosistemas flubials embrecaus.
-Control de bertius.

domingo, 5 de agosto de 2007

Si tos pregunto que relazión bi ha entre istos exemplos de fauna y flora ibericas:

“linze, clunchigüesos, edelweis, onso”

De seguro que toz ez pensau o mesmo. Que son espezies menazadas u en periglo d’estinzión.
Pero si tos digo:

“tremonzillo sanchuanero, melanopsis penchinati, crujiente, aloda de Dupont”

Direz que nunca no los ebaz ascuitau. ¡mesmo belún no tien nombre común!
Pues istos cuatro zaguers nombres caldría ficar-los tamién en a mesma lista que os primeros ya que, encara que cuasi denguno no los conoxca, son tamién espezies catalogadas como menazadas u en periglo d’estinzión.

En a nuestra cheografía iberica bi ha asabelas espezies esconoxidas que son en a mesma situazión. Asinas que aprobeitaré ta comenzipiar iste blog escribindo un poquet sobre istas espezies, más que más comentando o suyo estau en a nuestra tierra, Aragón, ya que seguntes sigamos en una comunidat u un atra, as espezies, as suyas poblazións y distribuzión, desembolique, y mesmo as suyas leis de proteuzión u aprobeitamiento cambean.

jueves, 2 de agosto de 2007

Un nuebo blog

Güe, 2 d’agosto, plega de naixer iste nuebo blog. Un blog an se ba a charrar de meyo ambién, natura, zienzia, Aragón, istoria u cualsiquier tema que pareixca interesán.
Pareix que fer un blog ye de moda, que toz en tienen uno, manimenos ye un treballo fainero an que bella begada cal estar muito tiempo debán l’ordenador.
Asinas que aspero que tos faiga goyo y si querez fer bel comentario, fez-lo que a yo tamién me ferá goyo de leyer-los.
Tamién quiero dar grazias a chen como Santi qui me ha aduyau ( y aspero que me aduye encara más ) y a Javi qui me ye amostrando como fer serbir o blog ( yo encara no se fer-lo guaire bien )

Alberto